De Mangelgang
Hommage aan Jo van Dijk
De naam ‘Mangelgang’, bekend geworden als kunsthandel en later galerie, herinnert aan een eeuwenoude smalle steeg tussen de Sledemennerstraat en de Lage der A. De 17e-eeuwse kaart van Haubois geeft de gang al weer, als toegang naar een molen staande op de achterliggende vesting. Omstreeks 1900 kent de Mangelgang nog drie adressen – genummerd Sledemennerstraat 53/3, 4 en 5 – maar begin 20ste eeuw wordt ze onttrokken ‘aan de openbare dienst’. De gang wordt dan verkocht aan de huiseigenaren rondom, waaronder voerman en bierhandelaar Jan Louwes Kuipers Yzn. van Lage der A 29. Deze verkoopt zijn pand met bijbehorend deel van de Mangelgang in november 1927 aan verfhandelaar Rudolf Bossina.
In mei 1934 huurt ‘los werkman’ Eilke Pieter van Dijk de benedenwoning van Bossina. Van Dijk is in 1884 in Ulrum geboren en aanvankelijk bakker. Hij verhuist naar de Lage der A vanuit de Jacobstraat in de Oosterpoortbuurt, samen met zijn vrouw Aaltje Mulder en hun zoon Marten. De laatste is in 1903 in Hornhuizen in de gemeente Kloosterburen geboren. Marten is magazijnbediende geweest, maar kiest na de verhuizing voor een nieuw bestaan. Het nieuwe pand geeft daartoe alle mogelijkheden. Hij laat zich op 5 mei 1934 inschrijven bij de Kamer van Koophandel onder de naam ‘Kunsthandel Van Dijk’, een ‘kunstschildersbedrijf en kleinhandel in schilderijen, lijsten, enz.’.
Opening 'Kunsthandel Mangelgang'
Contact met kunstenaar Marten Klompien, die veel werkt aan de Lage der A, brengt de andere Marten op het idee in zijn perceel op 23 november 1946 een 'permanente expositieruimte' te openen. Van Dijk wijzigt de naam nu in ‘Kunsthandel Mangelgang’. De eerste expositie bevat ‘gouaches en teekeningen’. Gerrit Krol beschrijft in Het gemillimeterde hoofd (1967) de Mangelgang, waar de entree 25 cent bedraagt. Die moet worden betaald aan Martens echtgenote Grietje Boer (1909-2000). Volgens kunstenaar Martin Tissing staat zij altijd ‘in een afschuwelijke okerkleurige stofjas bij de kassa’. Mangelgang organiseert solo-exposities van o.a. Klompien (in 1952) en Jannes de Vries (in 1954). Omstreeks ’57 verhuist het echtpaar Van Dijk naar Koninginnelaan14b en twee jaar later naar Muntinglaan 19. Marten zal daar tot zijn dood in 1980 wonen.
Marten van Dijk blijft nog wel betrokken bij de Mangelgang maar schakelt nu ook anderen in. Op initiatief van Jos de Gruyter krijgt Jo van Dijk (geen familie!) in 1959 zijn eerste solotentoonstelling in de Mangelgang. De expositie wordt lovend ontvangen. Zo schrijft Johan Dijkstra in het Nieuwsblad van het Noorden dat Jo van Dijk een absoluut kleurgevoel bezit. In hetzelfde jaar sluit Jo zich aan bij de Groep Nu. In 1960 staat Siep van den Berg, die er zelf ook verscheidene malen exposeert, als ‘exploitant’ in het Adresboek. Hij haalt er ook andere moderne kunst naar toe. Zo heeft Martin Tissing in het najaar van 1962 zijn eerste solo-expositie in de Mangelgang.
Einde Kunsthandel
‘Kunsthandel Mangelgang’ wordt wegens ‘hartproblemen’ van Marten van Dijk per 31 mei 1963 opgeheven, maar gaat daarna verder als ‘Galerie De Mangelgang’. Albert Waalkens doet de exploitatie enkele jaren en daarna komt Leendert van Lagestein. In april ’68 is er nog een expositie aan de Lage der A. Nummer 29 heet dan in het Adresboek Kunstzaal ‘De Mangelgang’. In december ’68 en januari ’69 heeft ‘De Mangelgang’ onderdak in het Groninger Museum.
In 1969, tien jaar nadat hij De Mangelgang heeft leren kennen als expositieruimte, kopen Jo van Dijk en zijn (tweede) echtgenote Siebrenna Haijtema het pand en de gang van Willem Kornelis Bossina. Jo is in 1931 in Winschoten geboren en komt naar de Lage der A vanuit de voormalige apotheek op de hoek met de Turfsingel en de Oude Ebbingestraat. De Mangelgang is vanaf dan geen expositieruimte meer, maar atelier.
De naam ‘De Mangelgang’ blijft nog wel een aantal jaren bestaan, maar nu op een andere plek. Op 15 maart 1970 is een heropening in De Harmonie, Oude Kijk in ’t Jatstraat 26. Jo van Dijk blijft tot zijn dood in 2000 aan de Lage der A wonen. Drie jaar later verkoopt de familie het pand. Van 20 tm 22 december 2013 is Jo van Dijk tijdelijk terug in Lage der A 29. In het pand, dat nu woonhuis is, wordt in het kader van Winterwelvaart een ‘Hommage aan Jo van Dijk’ gehouden.
Beno Hofman