'70 jaar na de bevrijding en 77 jaar na de Kristallnacht moeten wij helaas constateren dat haat en fascisme opnieuw de kop hebben opgestoken en nieuwe Kristallnachten dichterbij lijken dan tijden voor mogelijk werd gehouden.

Vorige week sprak Jonathan Israel, een Britse hoogleraar die gespecialiseerd is in de geschiedenis van de 17e en 18e-eeuwse Republiek, hier in Groningen. Hij vindt Nederland het voorbeeld van een tolerant land. Hij verklaart het ontstaan hiervan voor een belangrijk deel door de vele godsdiensten. Officieel hadden de gereformeerden het sinds de Tachtigjarige oorlog weliswaar voor het zeggen, maar ze konden niet zonder de anderen. Men gedoogde ze, als ze maar bij elkaar kwamen in schuilkerken. En zelfs vreemdelingen waren welkom, als ze een bijdrage leverden aan de economie, zoals de Hugenoten en nog na de 2e Wereldoorlog de gastarbeiders. Zo zouden de vele vluchtelingen straks ook wel eens zeer welkom kunnen zijn, omdat de Nederlandse bevolking zonder immigratie namelijk terugloopt en er een tijd komt dat scholen en bedrijven met te weinig mensen komen te zitten.

Maar Nederland kan dan gelden als tolerant land, dat wil nog niet zeggen dat elke Nederlander dat ook was en is. Joden hebben dat door de eeuwen heen gemerkt, ondanks hun bijdragen aan de economie, wetenschap en cultuur. De Groningse joden kwamen in het algemeen oorspronkelijk uit Duitsland, eerst in Oost-Groningen. In 1689 mag de eerste jood zich in de stad vestigen als dit maar ‘in stilte en zonder het minste gerucht’ gebeurt. Twee jaar later volgt zijn zwager Levie Josefs. Hij wordt agent van de economisch belangrijke postwagendienst Amsterdam-Bremen en handelt daarnaast ook in textiel, juwelen en tabak. Als hij in 1710 betrokken blijkt bij het verhandelen van gestolen goederen en voor straf een half uur aan de kaak wordt gesteld ‘ten exempel’, blijft het hier niet bij. Het misdrijf van Levie Josefs wordt aangegrepen om alle Groningse joden aan te pakken. Het stadsbestuur bepaalt op 6 september dat alle joden op ‘1 novembris anstaande’ moeten zijn vertrokken. Hoewel Levie Josefs zelf niet in Groningen terugkeert, wonen er in 1712 zoals uit archiefstukken blijkt weer twee joden en 20 jaar later is er in de stad voor het eerst officieel sprake van een joodse gemeente. In dat jaar krijgt Moses Goldschmidt, die de belangrijke Bank van Lening heeft, van het stadsbestuur toestemming ‘om binnen sijn huijs sijne godtsdienst volgens Joodse manier onverhindert te mogen oeffenen’.

Zoals het misdrijf van Levi Jozefs 305 jaar geleden aanleiding was om alle Groningse joden van dat moment te straffen, deden de nazi’s dat naar aanleiding van de moord door een joodse vluchteling op een Duitse diplomaat in Parijs 77 jaar geleden. Joden, hun synagogen, scholen en winkels werden aangevallen in die Kristallnacht. En de geschiedenis lijkt zich te herhalen met politici van nu die de daden van moslimextremisten aangrijpen om angst en haat te zaaien ten opzichte asielzoekers. En de meest opvallende van hen, die zich door het blonderen van zijn haar kennelijk wil presenteren als een ‘echte’ ariër, doet dat op een dusdanig agressieve wijze dat volgelingen zorgen voor nieuwe Kristallnachten: aanvallen van bussen met asielzoekers, brandstichtingen, hakenkruizen, bedreigingen van tegenstanders en vernielen van hun auto’s. Alsof er niets geleerd is van de geschiedenis.

Jonathan Israel zei vorige week hier in Groningen: een land kan alleen een echt tolerant land zijn als men intolerant is ten opzichte van intolerantie. Dat geldt zowel naar vreemdelingen die hier komen en zich intolerant, discriminerend menen te kunnen gedragen ten opzichte van anderen, bijvoorbeeld ten opzichte van vrouwen, homoseksuelen en andersdenkenden. Maar dat geldt ook naar autochtone Nederlanders die zich intolerant menen te kunnen gedragen ten opzichte van nieuwkomers, van welk geloof of ras dan ook. Om met Jonathan Israel te spreken: laten we intolerant zijn ten opzichte van intolerantie, opdat er nooit meer een Kristallnacht komt! '

Beno Hofman