Sociëteit De Harmonie aan de Oude Kijk in ’t Jatstraat is de voorloper van De Oosterpoort. Na de oprichting van een eigen orkest in 1862 is De Harmonie het muziekcentrum van Groningen. Het einde wordt feitelijk ingeluid door een brand in een bovenzaal in 1941. Een nieuwbouwplan van Van Linge en Bosma wordt door het gemeentebestuur afgewezen en direct na de bevrijding gaan er stemmen op voor een voor alle burgers toegankelijk cultuurcentrum aan de oostzijde van de Grote Markt, met de ingang op de plek van de latere Naberpassage. De raad gaat op 14 maart 1960 unaniem akkoord met het door de Amsterdamse architect M. Duintjer gemaakte ontwerpplan.

Maar daarna komen de problemen. Eerst blijkt het Rijk geen bijdrage te willen leveren, waardoor Duintjer zijn ontwerp moet vereenvoudigen. En dan gooit de opkomst van het autoverkeer roet in het eten. Op 14 januari 1963 besluit de raad af te zien van bouw in de binnenstad in verband met ‘steeds nijpender wordende verkeersprobleem’. De raad kiest nu voor het veemarktterrein als bouwlocatie. Hoewel het ‘schetsplan’ van Duintjer en Jan Kramer op 16 oktober 1967 in de raad met algemene stemmen wordt aangenomen, neemt het verzet tegen sloop van De Harmonie steeds meer toe. De in het leven geroepen stichting Redt de Harmonie krijgt steun van jonge PvdA’ers als Jacques Wallage, die zich daarmee keren tegen de verantwoordelijke eigen wethouder Wim Hendriks. De definitieve beslissing valt pas op 12 januari 1970 in een tumultueuze raadsvergadering, waarin uiteindelijk twee leden van de PvdA-fractie, twee CPN’ers en twee ex-PSP’ers tegen stemmen en jongeren de raadszaal bestormen.

Eerste paal

Op 29 april 1971 slaat wethouder Hendriks de eerste paal voor De Oosterpoort en eind van datzelfde jaar moet het orkest, dat dan NFO heet, afscheid nemen van De Harmonie en tijdelijk uitwijken naar de Evenementenhal (nu onderdeel van Martiniplaza). De totale kosten worden geschat op 15 miljoen gulden, maar dit blijkt dan al te positief zodat de bouw dreigt te worden gestaakt (uiteindelijk gaat het circa 25 miljoen kosten). Op 11 december ’71 doen Max van den Berg en Jacques Wallage, dan inmiddels wethouder en fractievoorzitter, nog een ultieme poging De Harmonie te redden, maar zij worden weggestemd. Aan de orgelloze grote zaal valt niet meer te tornen, maar als tegemoetkoming aan de stichting Redt de Harmonie wordt musicus Leutscher betrokken bij de vormgeving van de kleine zaal. Op diens voorspraak krijgt architect Kramer adviezen van de beroemde componist en dirigent Pierre Boulez.

In maart 1973 wordt Ton Post, sinds twee jaar ‘baas’ van de schouwburg, ‘waarnemend directeur’ van De Oosterpoort. Op 20 juli wordt De Oosterpoort, met ingang aan de Palmslag, voorzichtig in gebruik genomen. De bezoekers komen met kussens, matrassen en klapstoelen naar een ‘openingsconcert’ door Colin Blunstone. Een tweede zogeheten ‘betonconcert’ vindt plaats op 26 augustus. De akoestiek blijkt nog een groot probleem, zodat er ‘klankborden’ worden aangebracht. Precies een maand later geeft het NFO zijn eerste concert in de nieuwe thuishaven. De inmiddels wethouder geworden Jacques Wallage merkt diplomatiek op dat ‘het cultuurcentrum lijkt op een aanvankelijk ongewenst kind waarvan je toch heel veel kunt gaan houden als het er eenmaal is’.

Officiële opening

Omdat er geen officiële opening is geweest, geldt het door burgemeester Harm Buiter ingestelde Nieuwjaarsfeest op 1 januari 1974 min of meer als zodanig. Een aantal aanwezigen houdt in blijdschap een polonaise en ook Wim Hendriks, dan weer gewoon raadslid, loopt tevreden rond. Precies een jaar later, opnieuw tijdens het Nieuwjaarsfeest van de gemeente, vindt in een klein zijzaaltje de echte officiële opening plaats. Boze tongen beweren omdat Wallage en Van den Berg er dan niet zijn, anderen zeggen omdat dan pas de eindoplevering is.

Overigens is De Oosterpoort ook dan nog niet ‘af’. In 1979 krijgt de grote zaal door inspanningen van een aantal particulieren toch nog een orgel. Een grote toneelzaal komt er niet, maar het cultuurcentrum ondergaat in 1991-’92 wel een uitbreiding met de bouw van een nieuwe vleugel met ingang aan de Trompsingel. En na de renovaties van 2006 oogt het interieur aanzienlijk frisser dan dat van de jaren zeventig. Het jaarlijkse hoogtepunt is in januari met Eurosonic Noorderslag, als De Oosterpoort even het muzikale centrum van Europa is!

Beno Hofman